Doç. Dr. B. Nazan WALPOTH

En önemli nedenler arasında, gereken yardımın gecikmesi gösteriliyor…

Kalp ile ilgili acillerinin (kalp krizi, ani kalp durması gibi) % 85‘i hastane dışında gelişmekte. Ani kalp durmasına bağlı ölümler, Türkiye icin yılda yaklaşık 100 bin kişi (İsviçre için yılda 8.000-10.000 kisi) olarak gösteriliyor.

Ani kalp durması sonucu ölüm (SCD), kişinin kalp ile ilgili bir nedenden dolayı ani olarak gelişen bir şikayetinden sonra ilk 1 saat içinde hayatını kaybetmesi durumuna deniliyor.

Dünya`daki ölümlerin en sık nedenidir.
Genelde bu süreçte kalp ani olarak „karıncık fibrilasyonu= ventriküler fibrilasyon“ gelişitirir ve bu aşamada gereken müdahale yapılamazsa, hasta hayatını kaybeder.
Ani kalp durması sonucu ölüm, daha çok yaşı 35‘dan büyük, koroner kalp hastalığı olan, daha önce geçirdiği kalp krizi neticesi kalp pompalama gücü azalmış insanlarda biraz daha sık görülür.

Genç sağlıklı görünen insanlarda ani kalp durması sonucu gelişen ölümün nedenleri en çok (sağlıklı görünen sporcular buna örnek) kalıtımsal bir kalp kası hastalığına bağlıdır. Diğer daha nadir nedenler arasında ritm bozukluğu ile giden birtakım hastalıklar, koroner anormalinin olması, kalp kasının ilitihabi durumunun ani gelişmesi ya da sağ karıncığın spesifik ve ritm bozukluğu ile giden bir hastalığı olabilir (ARVC).
Ne yazık ki ani kalp durmasına bağlı gelişen ölüm, bazen kişinin ilk ve tek şikayeti olabilir ve de % 85 kadarı hastane dışı ortamda (%20 insanlarin toplu bulunduğu ortamlar ve % 65‘ì evde) gelişir.

Ani kalp durmasına bağlı ölüm olarak yanlışlıkla vasıflanan durumlar da vardır. Örneğin aorta yırtılması (aort disseksiyonu), ağır akciğer embolisi yani akciğere giden damarların pıhtı ile kapanması ya da beyin felci gibi.

Koroner arter hastalığı olan kişiler daha önceden tipik şikayetleri olmadığı için hekime gitmemiş, hastalıklarından haberdar olmamış olabilirler.
Bazen ani bir bayılma ve ya da ani bir göğüs ağrısı da gelişmekte olan ani kalp durmasının habercisi olabilir.

Göğsümüzden ya da karın üst bölgesinden gelen ve sırta kola, çene altına yayılan ve özellikle eforla gelen bir ağrı halinde vakit kaybetmeden bir Kardiyoloğa danışmakta yarar vardır. Hele hele bu ağrı 15 dakikadan uzun sürüyorsa, hemen bir acil servise çok hızlı ulaşılmalıdır. Bazen ani olarak eforla gelişen nefes darlığı (şeker hastaları, kadınlar) da koroner arter hastalığının bir bellirtisi olabilir.

Kalp krizi gelişimi, koroner arter hastalığı nedeniyle gelişen damar içi kireçlenmenin (plakların) herhangi bir anda kırılması neticesi damarın o bölgesinin pıhtı ile tıkanması sonucu gelişir.

Bazen kalp krizi geliştiğinde ağrı olmadan ani olarak ölümcül ritm bozukluğu gelişir (karıncık takikardisi ya da fibrilasyonu ya da ventriküler takikardi veya fibrilasyon > 80/90%) ve kişinin beynine o esnada oksijen gitmediğinden 7-10 saniye içinde bilincini kaybeder (beyin refleksidir). Böyle bir kişi ile karşılaştığımızda (yakınımız olabilir, tesadüfen yanımızda gelişebilir). Hemen hızlı bir şekilde temel canlandırma yöntemlerine geçiş (BLS basic live support) yanında ortamda o karıncık fibrilasyonunu (ventriküler fibrilasyonunu) durduracak bir defibrilatörün (şoklayan alet) bulunması çok önemlidir. Bu bakımdan tam otomatik calısan yani hem analiz (ritm analizi) hem tedavi yapan defıbrilatörlerin yani AED lerin önemi çok büyüktür.

Gittikçe artan sayıda insanların toplu olarak bulunduğu havaalanı, gar, otobüs istasyonları, stadyumlar, tiyatro, sinema, büyük oteller, büyük alışveriş merkezleri, resmi daireler de bulunma sıklığı artmaktadır. AED sayısının artmasının yanında bunların gereken acil durumda 5 dakikadan kısa bir süre içinde yerini bilip getirecek kullanabilecek insanlara ihtiyaç vardır.

Bu arada geçen bu cok değerli zamanda temel canlandırma yöntemlerinin aralıksız uygulanması çok önemlidir. Beynin oksijensizliğe tahamüllü en çok 4 dakikadır. Sahada geçirilen kalp krizleri için henüz mükemmel bir stratejimiz /organizasyonumuz ne yazık ki yok. Oysa ki ani kalp durmasının % 85 kadarı hastane dısı geçirilmekte ve bunların da iyimser bir hesapla sadece %2-5 kadarı hayatta kalabilmektedir

Ekte, Amerikan kalp birliğinin profesyonel olmayan yardımcı icin yaptığı şemada belirtildiği gibi.
Bilincini kaybetmiş hastayla karşılaştığımızda hemen acil olarak Türkiye için 112 (İsviçre için 144) arayıp (tam adres, hasta yaşı, adı, durumu çok kısa bildirilmeli) profesyonel yardım gelinceye kadar bilinci yerinde olmayan dolaşımı durmuş bu kişiye temel canlandırma uygulanmalıdır.

Ortamda canlandırma konusunda tecrübe sahibi profesyonel olmayan 2 kişi bulunuyorsa 2 kez suni solunum yaptıktan sonra 30 kalp masajı (iman tahtasının alt %50‘lik bölümüne dakikada 100 kadar minimum 5 cm kadar basarak) yaparak bunu 5 kez tekrarlayarak devam etmeli ve paralel olarak AED (tam otomatik defıbrilatörü) getirtilip hemen bağlayıp defibrile etmeli (şoklamalı) .

Canlandırma yapan tek kişi ve canlandırma konusunda tecrübesi /bilgisi yoksa sadece dakikada aralıksız 100 kalp masajı ve getirilen AED ile defibrile etme ile kalbi duran kişinin hayatta kalma olasılığı anlamlı şekilde artırmış olur. Genelde suni solunum konusunda profesyonel olmayan kurtarıcıların çekinceleri var, bilinçli kişiler tarafindan suni solunum yapılmıyorsa da kalp masajı yapılmayan zaman kaybına sebep olduğundan sadece kalp masajı yapılması son yönergelerde şiddetle önerilmektedir (Hands only CPR continuous chest compression ).

Suni solunumun halen önemli bulunduğu durumlara gözlemlenmemiş kalp durmaları, çocuklarda, ilaca bağlı, alkole bağlı ve boğulmaya bağlı dolasim durmasi olan durumlar yanında canlandırmanın 4 dakikadan uzun sürdüğü durumlara örnek gösterilmektedir.

İsviçre`de öğretim üyesi olduğum Bern Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi ve İsviçre Kalp Vakfı, bizleri canlandırma eğitmenleri olarak fahri görevlerle çeşitli halk bilgilendirme projelerinde yıllardır görevlendirmektedir. Buradaki hedeflerin başında temel canlandırma yöntemlerine vakıf geniş halk kitleleleri oluşturmak ve ilkokullara kadar inen bu kursları artırabilmek bu konuyu kolay yapılabilir hale getirmektir (Mini Anne plastik bebek ile sürekli çalışarak).

Bunun yanında AED`nin halkın yoğunlaştığı önemli noktalarda bulunmasını arttırmak (<5 dakikadan kısa sürede ulaşabilme) yanında kullanımı konusunda bilinçli halk kitleleri oluşturmak. Bu konuda belediye olarak Zürih ve Davos şu an için en önde gitmektedir. Anılan bu kurslar, 4-6 saat kadar sürmektedir ve halka ücretsiz sunulmaktadır. Arada tekralanma ile acil durumda yapılması gerekenler otomatize hale getirilmektedir.

Bu yazının amacı ani kalp durması durumunda profesyonel yardım gelinceye kadar temel canlandırmanın ve erken defibrilasyonun (AED)‘nin kullanımının kalp durması halinde ilk dakikalardaki önemini vurgulamaktır.

Araştırmalar göre kaliteli temel canlandırma ve defibrilasyon (ilk 3-5 dakikda defibrilasyon) yani zamanında yapılan bir canlandırma ile hayatta kalma olasılığı % 49-75 oranında artırılabilmektedir. Bunun icin insanların toplu bulunduğu alanlara profesyonel yardım gelmeden ulasabilecek egitilmis profesyonel olmayan hızlı yardımcılara da (first responder) ihtiyac vardır.

ABD bu programlarla oyun salonlarında örneğin hayatta kalma olasılığı % 53, Chicago Havaalanında % 63 oranında artırabilmiştir. İsviçre`de evde olan ani kalp durması, durumları için bazı küçük yerleşim birimlerinde itfayiye ve polis gibi yarı profesyonellere hızlı yardımcı sıfatı ile AED kursları verilmiş (first responder), daha önce 12 dakika olan canlandırma başlangıcını 6 dakikaya düşürülebilmiştir.
Ani kalp durmasında profesyonel yardım gelinceye kadar gerekenleri doğru ve zaman kaybı olmadan yapabildiğimiz yarınlara ulaşabilme ümidiyle sağlıcakla kalın.

Kanton Zürih icin yaklaşık 160 olan AED yerleri