ABD'nin yurt dışı savaşları ve sonuçları

Amerika Birleşik Devletleri, tarihi boyunca pek çok iç ve dış savaşın içinde yer aldı. Uzun süren iç savaş sonucu 4 Temmuz 1776 yılında bağımsızlığına kavuştu. Ekonomisi ve sanayisi hızla gelişip zenginleşen ABD, çıkarları gereği dünyanın birçok yerinde savaşa girdi. Bunların birçoğunda başarılı olan ABD, bazı savaşlarda ise umduğunu bulamayıp büyük kayıplar verdi.

Farklı hesaplamalar yapılsa da ABD, son 50 yılda 50'yi aşkın askeri operasyon gerçekleştirdi. Birçok ABD Başkanı, anayasanın kendilerine tanıdığı hakkı kullanarak kongreye gitmeden savaş kararı aldı. Bazıları ise bu hakkı kullanmayıp kongreden onay alma yolunu seçti. Son olarak yakın bir zamanda koltuğunu Donald Trump'a devredecek mevcut ABD Başkanı Barack Obama, Suriye'deki iç savaşta kimyasal silah kullanıldığı iddiasıyla bu ülkeye müdahalede bulunmak için kongreye gitmişti.

İşte 240 yıllık geçmişe sahip olan Amerika Birleşik Devletleri'nin kendi toprakları dışında katıldığı savaşlar ve askeri operasyonlar...

İLK KURBAN MEKSİKA

1845 senesine kadar bağımsız bir ülke konumunda olan Teksas Cumhuriyeti, dönemin ABD Başkanı John Tyler tarafından ABD topraklarına dahil edildi. Bu gelişme karşısında kayıtsız kalmayan Meksika, Teksas'a müdahalede bulununca ABD-Meksika savaşı çıktı. Askerlerini Meksika'ya süren ABD, savaştan galip ayrıldı ve Meksika'yla 2 Şubat 1848'de Guadalupe Hidalgo Antlaşması imzalandı. Anlaşma sonucu 15 milyon dolar karşılığında birçok eyalet ABD topraklarına katıldı.

1867'de 7.2 milyon dolar bedelle Rusya'dan Alaska'yı satın alan ABD, 1898'de ise Hawaii'yi işgal ederek topraklarına kattı ve günümüzdeki sınırlarına ulaştı.

İKİ DÜNYA SAVAŞINDAN GALİP ÇIKTI

Birinci Dünya Savaşı sırasında refah seviyesi yüksek olan Amerika Birleşik Devletleri, Avrupa devletleri arasındaki dünya savaşına sonradan dahil olarak savaşın İtilaf Devletleri lehine sonuçlanmasını sağladı ve savaşın süresi kısaldı. Ayrıca ABD, kendisine sanayide rakip olarak gördüğü Almanya'nın güçsüzleşmesi hedefini de savaş sonunda gerçekleştirmiş oldu. Birinci Dünya Savaşı sonunda yaklaşık 9.5 milyon insan hayatını kaybetti.

ABD, İkinci Dünya Savaşı'na da sonradan dahil oldu. Pasifik Okyanusu'nda ABD'yi bir tehdit olarak gören Japonya, 1941'de Pearl Harbor saldırısını gerçekleştirerek ABD'nin savaşa girmesine neden oldu. Birkaç gün sonra Nazi Almanyası da ABD'ye savaş açtı.

ABD ordusu, 1944'ün Haziran ayında Almanya'ya karşı Normandiya Çıkarması'nı gerçekleştirdi ve büyük bir atağa geçti. ABD ve Rusya arasında sıkışan Almanya 8 Mayıs 1945'te yenilgiyi kabul etti.

ATOM BOMBASI FELAKETİ

ABD'nin Japonya'ya cevabı ise çok sert oldu. ABD Başkanı Truman'ın emriyle 1945 yılında 3 gün arayla Hiroşima ve Nagasaki kentlerine atom bombası atıldı. Tarihin en vahşi katliamlarından biri olarak tarihe kazınan bu olay sonunu yüz binlerce Japon yaşamını yitirdi, etkisi ise senelerce sürdü. Günümüzde atom bombası atılan iki yerde hala radyasyon olduğu biliniyor.

2. Dünya Savaşı sonunda Almanya doğu ve batı olarak ikiye ayrıldı. İnsanlık tarihinin en kanlı savaşı olan 2. Dünya Savaşı'nda 65 milyona yakın insan yaşamını yitirdi. ABD ve Rusya iki süper güç konumuna geldi.

SOĞUK SAVAŞ

2. Dünya Savaşı'ndan sonra dünya adeta iki kutuplu hale geldi. Bir tarafta ABD, diğer tarafta Rusya, dünyanın iki süper gücü konumunu aldı. İki ülke birbirleriyle dolaylı olarak bir çok alanda karşı karşıya gelse de sıcak temas veya direkt çatışma olmadı. Bu dönemin ilk çatışması Kuzey ve Güney Kore arasında çıkan savaştı. Rusya Kuzey Kore'yi, ABD Güney Kore'yi destekledi. Çin'in de Kuzey Kore'yi desteklediği savaş 3 yıl sürdü ancak kazanan taraf olmadı. Bu savaştan sonra ABD NATO'yu, Rusya da Varşova Paktı'nı kurdu. Kutuplaşma daha da derinleşti. Batı ve Doğu Almanya'yı ayıran Berlin Duvarı, bu dönemin simgesi olarak tarihteki yerini aldı.

Uzay ve silahlanma yarışının da yaşandığı bu soğuk savaş dönemi, 1947 yılında başladı ve1991'de Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla sona erdi.

1960'DAN SONRAKİ SÜREÇ

ABD, son yarım yüzyılda askeri müdahalelerine devam etti. Bu müdahalelerde Irak ve Afganistan gibi çok büyük savaşlara katıldı. Ayrıca Kuveyt, Panama, Bosna, Pakistan, Libya gibi ülkelere de ufak çaplı askeri harekatlar düzenledi.

1960'lı yıllardan bu yana ABD'nin gerçekleştirdiği askeri operasyonlardan bazıları şöyle:

VİETNAM HÜSRANI

Komünizmin dünyaya yayılmasından korkan ABD, Vietnam'ın kuzey ve güney kesimi arasında 1963 yılında çıkan ve 10 yıldan fazla süren savaşa yüz binlerce asker götürdü. 1.5 milyondan fazla Vietnamlı'nın, 50 bin civarında da ABD askerinin öldüğü savaştan ABD'de eli boş ayrıldı. Savaş, ABD'nin 1975'te Saygon'dan çekilmesiyle son buldu. Vietnam, komünizm taraftarı Kuzey Vietnam'ın hakimiyetine geçti.

1961: Domuzlar Körfezi Operasyonu

Rusya ile yakınlaşan Küba, ABD için tehdit oluşturmaya başladı. ABD, CIA'in Domuzlar Körfezi Operasyonu'yla Fidel Castro'yu devirmek istedi ancak başarılı olamadı.

1962: Küba Füze Krizi

ABD'nin askeri müdahaleye başvurduğu bir diğer olay Rusya'nın Küba'ya konumlandırdığı füzelerdi. Küba'da Castro yönetimine destek veren Rusya, bu ülkeye nükleer başlıklı füzeler yerleştirmek istedi. Nükleer savaşa doğru giden gerginlik, 1962'de iki ülke liderinin karşılıklı mektuplaşmaları sonucu giderildi. Rusya Küba'ya füze yerleştirmekten vazgeçti, ABD ise Küba'ya uygulanan ablukayı ve Türkiye'deki füzeleri kaldırdı. Böylece kısmen de olsa iki ülke arasında diyalog kuruldu ve ilişkiler yumuşamaya başladı.

Amerika Birleşik Devletleri, 1973 yılında yine bir CIA destekli darbe operasyonu sonucu Şili'nin komünist lideri Salvador Allende'yi devirdi.

İran'ın rehin aldığı 52 ABD vatandaşını kurtarmak için operasyon düzenleyen ABD başarılı olamadı. Rehinelerin serbest bırakılması ancak Reagan döneminde gerçekleşti.

ABD bir başka operasyonunu, Orta Amerika ülkesi Nikaragua'nın Daniel Ortega liderliğindeki Sandinista hükümetine karşı gerçekleştirdi. CIA yıllarca (1881-1990) Sandinista karşıtı gruplara destek verdi ancak hükümeti devirmeyi başaramadı.

1990-91 yıllarında Irak'ın Kuveyt'i işgal etmesine kayıtsız kalmayan ABD, Irak'a askeri müdahalede bulundu ve Irak ordusunu Kuveyt'ten çıkmaya zorladı.

90'lı yılların başından ortasına doğru Balkanlar'daki karışıklığa NATO eliyle müdahalede bulunarak Yugoslavya'nın parçalanması sonrası oluşan etnik çatışma ortamının oluşmasına sebebiyet verdi.

AFGANİSTAN VE IRAK'TA BATAĞA SAPLANDI

ABD, 2001 yılında dünyayı sarsan bir terör olayına maruz kaldı. New York'taki Dünya Ticaret Merkezi'nin ikiz kulelerine El Kaide'li militanlar tarafından intihar saldırısı düzenlendi. 3 bine yakın insanın yaşamını yitirdiği sonrası Goerge W. Bush yönetimindeki ABD, bu saldırıya karşılık vermek için El Kaide'nin yuvalandığı Afganistan'ı işgale başladı. Operasyonda Taliban'a ağır darbe vuruldu. Ancak ABD, bu ülkedeki terör batağından uzun süre çıkamadı. El Kaide'nin lideri Usame Bin Ladin, düzenlenen operasyon sonucu Pakistan'da öldürüldü. 10 yılı aşkın süren bu işgal, Afganistan'daki karışıklığı daha da arttırdı ve çok sayıda insan hakları ihlaline sebep oldu.

2003 yılında ise ABD'nin hedefi bir kez daha Irak oldu. Saddam Hüseyin yönetimindeki Irak hükümetinin kitle imha silahı bulundurduğu iddiası üzerine başlayan işgal, uzun yıllar devam etti. Saddam Hüseyin 2004 yılında ABD askerleri tarafından yakalandı. Sorgusunun ardından Irak hükümetine teslim edilen Saddam, 2006 yılında Kürtlere soykırım yaptığı gerekçesiyle açılan dava sonucunda asılarak idam edildi. Savaş sonucu 150 bine yakın Iraklı ölse de işgal sonrası devam eden çatışmalar nedeniyle ülkede akan kan durmadı.

240 yıllık bir tarihe sahip olan Amerika Birleşik Devletleri, çok sayıda savaş ve askeri operasyonun içinde yer aldı. Sivri ve çatışmacı söylemleriyle dikkat çeken yeni ABD Başkanı Donald Trump yönetimindeki ABD politikası tüm dünyada merak ediliyor.

 ONUR KAYA / A24