02.07.2015 / 10:17

Abdullah AYAN

"Tarihe gülümseyen Mersin"in rantı gülümseten yanı...

Geçtiğimiz günlerde HDP' li Akdeniz Belediye eş başkanı Yüksel Mutlu eski Mersin evlerinin restorasyonunu da kapsayan "Tarihe gülümseyen Mersin" projesinin yeniden ele alındığını, bundan sonra ki süreçte yetkiyi Büyükşehir' e verdiklerini ancak yine de işin takipçisi olacaklarını söylerken aslında konuya duyarlı pek çok insanın içten duygularına tercüman oluyordu.

 Aslında Mutlu' nun kaygı ve çekinceleri yerinde ve işi birilerine bırakmayacaklarını söylemesi de önemli.
Önemli çünkü tüm dünyayı sarıp sarmalayan emlak rant canavarı ağzını açmış her gün bir ülkenin bir kentinde kimi arazi/arsaları parsel parsel yutuyor...
Yutmakla da kalmıyor, üzerine diktiği binalarla insanların ellerindeki avuçlarındakini yutuyor.
Üstelik ihtiyaç sahipleri değil, artık hedef kitle, nereye başınızı çevirseniz karşınıza çıkan gayrimenkul spekülatörleri...
İnşaat tarağında bezi olmayanlar bile şehir efsanelerine kendilerini kaptırmış durumdalar ve ortalama insanlar bile artık oturmak için değil, 100'e alıp 120' ye satmak için gayrimenkul ediniyorlar.
Üstelik tüm yasalar, finans sistemi ve ülke iktidarları da bu inorganik büyümeye hem koruma sağlıyor, hem finanse ediyor, hem de iktidar aktörleri bu iştah kabartıcı rantın gizli açık paydaşı olmakta.
Aslında dünyada 2000'lerde başlayan ve 2005' ten itibaren arıza sinyalleri veren küresel sanal cennetin ABD ayağı 2008' de tümüyle çöktü.
Çökünce ne oldu?
Oturacak bir ev yanında ucuz kredi teklifleri karşısında iştahları kabaran belli düzeyde gelire sahip insanlar, bankalara borçlanıp aldıkları paralarla yeni evler aldılar, vaat edilen cennet bu evlerin kısa zamanda prim yapacağı, en kötü ihtimalle kiraya verilip elde edilecek kiralarla bankalara taksitlerin ödeneceği varsayımıydı...
Faizlerin %1-3 aralığında dolandığı ABD' de her yıl %20-30 artan fiyatlar iştah kabartıcıydı ve her girenin ellerini ovuşturması, bir başkasını çekiyordu "gel, gel" diyen piyasaya. Ne zamana kadar? 2005' te nefes daralması başladı ama insanlar bunu geçici sandılar ta ki, 2008' de bir günün içinde balon patlayıncaya kadar...
Ev kredilerini ödeyemeyen insanlar ellerindeki gayrimenkulü önce satıp nakde dönmeye çalıştı ama bir anda piyasaya o kadar çok "sahibinden acil satılık" saçıldı ve bu fiyatları öylesine aşağı çekti ki, o güne kadar bankaya ödediği paraları da unutup sıkışan her mortgage mağduru son çare götürüp anahtarı bankaya bıraktı. (Bankaya iade etmek, piyasadaki fiyatlara bakıldığında satmaktan daha cazipti)
Bankalar bir anda akıllarına gelmeyen gayrimenkul sahibi oldular ama şişen portföyü rahatlatacak müşteri kalmamıştı. Aksine başlayan kriz bankaları da içine aldı, kimi dev finans tröstü batarken, kimi küçüldü. Bu ise çalışanların işsiz kalmasıyla sonuçlandı ve bırakın ikinci, üçüncü evi, başını soktuğu dairenin kredisini ödeyemeyen milyonlarca insanın kapısına bankalar dayanıp o evlere de el koydular.
Kaos, kaosu, kriz krizi tetikledi. Gayrimenkul fiyatları öylesine düştü ki, satarız diye yenisini yapanlar pazarlamaya çıktıklarında maliyetin altına da verseler alıcı bulamaz hale geldi.
2005' ten itibaren durumu aslında bankacılar ve yönetim biliyordu ama borca dayalı ekonomiyi döndürmek için umut pompalandı. Ardından güvensizlik başladı, faizler yükseldi, kredi sistemi kurudu ve bir anda sub-prime mortgage (çöp kredi) krizi oluştu.
Dünya geneline yayılan krizde bize ışık tutacak iki ülke ve iki model hayli ilginç ama bunlardan özellikle Barselona uygulaması şu "gülümseyen Mersin" adını verdiğimiz ayağa kaldırma! projesine de hayli benzediği için orada yaşananları ve gelinen son noktayı bilmekte fayda var ...
Biri Hindistan' daki silikon vadisi macerası...
Bu konuda en doyurucu bilgiyi, Bangalore' e gidip yaşayarak yeterince gözleme ve deneyim kazanan Michael Goldman* anlatıyor. Goldman' ın yerinde gördüklerinden sonraki tespitleri aslında "dünya kenti, marka kent" yaratma hayallerinin ne kadar boş safsata olduğunu da kör gözlere sokmakta.
2006' da Bangalore' i yerinde yaşayarak incelemeye başlayan Goldman bir süre sonra küresel bilişim markalarını getireceklerini söyleyerek kent ve çeperlerindeki arazileri kimi şirketlere ucuz hatta bedava vermeye başlayan yerel ve merkezi yönetimlerin orada efsanevi silikon vadisinden çok, onun hayaliyle yükselmeye başlayacak rantla yakın ilgisini görür.
Şu sözler Goldman' a ait: " Tarımı finanse etmek veya tarım işletmelerini fonlamak, eski alanları koruyarak çağdaş düzeyde toplumlar inşa etmek yerine, bunların değerlerini düşürerek birer spekülasyon ve büyük servet biriktirme kaynağına dönüştürmenin peşinde koşulmaktaydı"**
Ve devam eder: " arazi fiyatları yılda %20-30 yükseliyor oysa enformasyon teknolojilerindeki kazanç oranları ise %3-4' lere düşmekte. Dolayısıyla yönetimler ve iş çevreleri, bir bakıma aynı zamanda fark ettiler ki iş kurmak ve üretici bir uğraş yerine araziye yatırım yapmak ve arazi spekülasyonu gerçekte çok daha akla uygun ve mantıklı"
Goldman' a göre Bangalore' de olan şuydu: "Kenti herkes için iyileştireceğiz’’ diyerek yetkiyi ele geçiren ve bu geniş yetkiyi kullanan otorite, aslında, gerçekten maliyeti yüksek spekülatif yatırımlara dayanarak kitlesel bir mülksüzleştirme yaratmakta ve buradan elde edilecek ranta dayalı hesaplara girilmekte...
Dediğim gibi Bangalore çok uç örnek diyenlere Barselona' nın başına gelenlerin anlatacağı çok daha dramatik, çarpıcı dersler var.
Onu da bir başka yazıda anlatayım izninizle...
*Michael Goldman: Minnesota Üniversitesi Sosyoloji ve Küresel Çalışmalar bölümü öğretim üyesi
** Goldman' ın Mayıs 2015'te Açık Radyo'da yayınlanan söyleşisinden

 
YORUMLAR

Yazarın Diğer Yazıları

>> Yerel seçimler ve Mersin ittifak denklemleri... - 30.11.2017
>> Seçimlere doğru ittifaklar, Mersin özelinde durum... - 24.11.2017
>>  Tuz deposundan Taş Bina' ya... -41- (Akkahve işletmecisi Hasan' ın öyküsü) - 20.11.2017
>> Seçimlere doğru umumi manzara... - 16.11.2017
>> Tuz deposundan Taş Bina'ya -40- (Tek tipleştirmeye karşı çok renkliliğin hikâyesi) - 15.11.2017
A24 Yazarları
Recep Ali AKSOYLU Ahmed KAYMAK
Kitap israfına şimdi de EBA mı eklendi
Tüm Yazarlar