A24.com.tr » » Şanghay nedir - Şanghay Beşlisi nedir - 2017 Enerji Kulübünün nedir?

Şanghay nedir - Şanghay Beşlisi nedir - 2017 Enerji Kulübünün nedir?

Şanghay nedir - Şanghay Beşlisi nedir - 2017 Enerji Kulübünün nedir?

Bundan tam 20 yıl önce Çin Halk Cumhuriyeti önderliğinde kurulan Şanghay Beşlisi ne anlama geliyor ve Türkiye için ne ifade ediyor? Detaylar haberimizde...

A24 ÖZEL İngilizce adı Shanghai Cooperation Organization olan Şanghay Beşlisi adını ilk toplandığı yer olan Şanghay'dan alıyor. Örgütün temel amacının Asya'daki siyasi, askeri, ekonomik ve kültürel işbirliği sağlamak olarak biliniyor.

ÇİN'İN GİRİŞİMLERİ İLE KURULUYOR
Şanghay İşbirliği Örgütü'nün ortaya çıkmasında Çin Halk Cumhuriyeti'nin önemli etkisi vardır. Bu ülke belli faktörleri öne sürerek böyle bir örgütün ortaya çıkmasına vesile olmuştur.
Şimdi o faktörleri inceleyelim...

SINIR GÜVENLİĞİ
Çin hükümeti sınırları ile ilgili anlaşmazlıklardan dolayı Sovyetler Birliği ile 1989 yılında görüşmelere başlamış ancak birliğin dağılması üzerine tekrar istikrarı sağlamak için bölgedeki yeni kurulan ülkelerle diyaloglara devam etmiştir.

BATI BÖLGELERİN GELİŞİMİ
Çin Halk Cumhuriyeti'ndeki Sincan Uygur Özerk Bölgesi, İç Moğolistan, Tibet Özerk Bölgesi gibi yerlerin yapılan reformlara rağmen gelişme göstermemesi diğer bir etken olarak kabul edilir. Çin bunun üzerine Orta Asya ve Rusya ile kara ve demir yolları ile bağlantı kurarak bu bölgelerin gelişmesini amaçlamıştır. Bu gelişmeler sonucunda 2000 yılında devlet tarafından onaylanan Batı açılım projesi'nin ortaya çıktığı biliniyor.

BÜYÜYEN ENERJİ İHTİYACI
Gelişen dünya ilerleyen teknoloji ile birlikte ekonomi hızla büyümüş bu da Çin'in petrole bağlı olmasına zemin hazırladı. Bunun sonucunda Çin petrol ithal eden ülke konumuna gelmek durumunda kaldı. Çin bu bağımlılığını azaltmak için çeşitli girişimlerde bulunarak Rusya ve Kazakistan ile petrol boru hattı konusunda anlaşma imzaladı.

SOĞUK SAVAŞ SONRASI STRATEJİK ORTAM
ABD'nin soğuk savaş döneminden sonra süper güç olması üzerine Çin dünya üzerinde denge unsurunu oluşturabilmek için stratejik ortaklık arayışı içine girdi. Bu girişim Şanghay Beşlisi'nin ilk adımı olarak nitelendirilir. 1992 yılında Rusya ile "iyi komşuluk" politikasıyla başlayan görüşmeler 1996 yılına gelindiğinde stratejik ortaklığa dönüştü. 1997 yılında yayınlanan ortak bildiri de iki lider dünyaya "Dünyada çok kutupluluğun desteklenmesi" mesajını verdi.

BİRLİĞİN GELİŞİMİ
1996 yılının nisan ayında Şanghay'da toplanan 5 ülke (Çin, Rusya, Kazakistan, Tacikistan, Kırgızistan) Askeri Güvenin Derinleştirilmesi Anlaşması'nı imzalayarak birliği resmen kurmuş oldu.
Örgütün bu tarihten itibaren yıllık görüşmeleri gerçekleştirildi. 2001 yılında yapılan toplantıda ise Özbekistan'ın da örgüte üye olması ile üye sayısı 6'ya çıktı ve örgütün ismi Şanghay İşbirliği Örgütü olarak değiştirildi.

Yine aynı yılın haziran ayında Sankt Peterburg'da gerçekleştirilen toplantıda örgütün amaç ve işleyişini açıklayan bir beyanname imzalandı. Yine bu zirvede anti-terör ajansı"nın kurulması da kararlaştırıldı.

Örgüt tarafından ABD'ye karşı ilk ciddi adım ise 2005 yılında bir toplantıda atıldı. Bu toplantıda ABD'nin Orta Asya'daki askeri varlığının son bulması gerektiği açıklandı. Bu toplantı sonrasından örgüte sonrada üye olan Özbekistan ülkesindeki ABD askerlerini ülkelerine yollandı.

2007 yılına gelindiğinde ise 6 üye ülke ilk kez bir askeri tatbikat gerçekleştirildi. Rusya'nın Ural Dağlar'ında gerçekleştirilen tatbikat başarıyla sonuçlandı.

Türkiye'nin ise örgüt ile bağlantısı 2012 yılında diyalog ortağı olarak katılması ile başladı. Bu katılım hem Çin'de hemde Rusya'da büyük yankı uyandırdı ve bu kararın örgüt için ve Türkiye için devrim niteliğinde olduğunu söylediler.

ÖRGÜTÜN AMACI
Dünyadaki petrol pazarının yarısından çoğuna sahip olan ülkeler Hindistan, İran, Moğolistan, ve Pakistan'ın gözlemci olarak bulunduğu örgüt ABD'ye karşı ciddi bir kutup konumundadır.

Putin, 2007 yılındaki örgütün Bişkek zirvesinde yaptığı konuşmada “Tek kutuplu dünya kabul edilemez." diyerek bir nevi örgütün amacını beyan etti.

Örgütün çıkış amacının sınır güvenliklerini korumak olsa da asıl amacın ABD'ye karşı etkili bir blok oluşturmak olduğu görülüyor. Örgütün diğer bir amacının ise bölgedeki terör ve ayrıcalık olaylarına karşı mücadele etmekti.

ETKİNLİKLERİ

GÜVENLİKTE İŞBİRLİĞİ
Şanghay İşbirliği Örgütü'nün ilk amacının Orta Asya'nın güvenliğini ele almak olduğunu daha önce de belirtmiştik bu anlamda örgüt başlıca tehdit olarak terörizm, ayrılıkçılık ve aşırılıkçılığı görür.
2004 yılında Taşken'te yapılan zirvede bu konuya ilişkin Bölgesel Antiterörizm Yapısı (RATS) kurulmuştur.

2006 yılına gelindiğinde ise örgütün genel sekreteri yaptığı bir açıklamada Şanghay İşbirliği Örgütü'nün askeri bir blok olma gibi bir düşüncesi olmadığını açıkladı. Ancak yukarıda belirttiğimiz tehditlere karşı da askeri gücün kullanılması gerektiğini vurguladı.

2005 yılında örgüt en kapsamlı askeri tatbikatını gerçekleştirdi. in-Rus ortak yapımı tatbikat sonrasında iki ülkenin yetkilileri ilerleyen zamanlarda örgüte Hindistan'ında katılacağını belirtti.

EKONOMİK İŞBİRLİĞİ
Üye devletler 2003 yılında ekonomik işbirliği anlaşması imzaladı. Çin başbakanının toplantıda serbest ticaret bölgesi oluşturulmasını önerdi. 1 yıl sonra da 10 maddelik bir plan hazırlandı.

2005 yılında ise Moskova'da yapılan zirvede alınan kararla örgüte üye ülkelerin petrol ve gaz sektörüyle ve su kaynaklarının ortak kullanımı kararlaştırılmıştır. Bu anlamda projelerin faaliyete geçmesi için İnterbank kuruldu.

KÜLTÜREL İŞBİRLİĞİ
Bu kapsamda 2012'de örgüte üye ülkelerin kültür bakanları bir araya gelerek sürekli kültürel işbirliği konusunda ortak bildiri yayınlandı. 2005'te ilk kez sanat festivali düzenlendi.

Haberimizde Şanghay Beşlisi'nin yani Şanghay İşbirliği Örgütü'nün nasıl kurulduğunu, ne amaçladığını ve hangi ülkelerden oluştuğunu gördük. Şimdi ise bu örgütün ülkemiz açısından önemine değineceğiz...

ŞANGHAY İŞBRİLİĞİ ÖRGÜTÜ'NÜN TÜRKİYE AÇISINDAN ÖNEMİ
Bilindiği gibi Türkiye örgüte gözlemci olarak başvurmuş bu da Rusya ve Çin diplomatları ve akademisyenleri tarafından devrim olarak görülmüştü.

Şanghay İşbirliği Örgütü'nün güçlenmesi Türkiye'nin Orta Asya'daki ilişkilerine gölge düşüreceği gibi aynı zamanda siyasi çıkarlarına da ters düşebilir. Ancak bilindiği gibi Orta Asya Türkiye için tarihi bir öneme ve kültürel geçmişe sahiptir. Bu nedenle Türkiye Şanghay İşbirliği Örgütü'nü yakından takip etmesi oldukça önem arz ediyor.

Son dönemde Rusya ile olan ilişkilerin düzelmesi Şanghay İşbirliği Örgütü ile olan iletişiminde artmasına olanak sağladığı biliniyor. Ancak aynı durum Çin ile benzerlik göstermiyor. Çünkü Çin hükümeti Türkiye'nin olası bir Avrupa Birliği'ne üye olması durumunda Türkiye'nin Orta Asya'yı gerektiği kadar önemsemeyeceği kanısında. Yani Çinliler Türkiye'nin her iki tarafla da ilişkilerini sağlıklı sürdüremeyeceğini belirtiyor.
Çinli uzmanlara göre Türkiye ancak Avrupa Birliği'ne giremez ise o zaman Asya'ya dönüş yapabileceğini vurguluyor.

Çin'in diğer bir korkusu ise Türkiye'nin Doğu Türkistan meselesindeki tutumu ile kendi çıkarlarını tehlikeye sokacak düşünceye sahip olması. Bu durum Türkiye'nin örgüte üye olmasındaki en büyük engellerden biri olarak görülüyor.

Recep Tayyip Erdoğan Başbakanlığı döneminde Türkiye'nin Şanghay İşbirliği Örgütü’ne üye olmayı düşünebileceği söyleminde bulunmuş Rusya bu açıklamayı olumlu karşılaşmıştı. Ancak bazı Rus uzmanlara göre Türkiye'nin örgüte tam üye olarak katılması şu aşamada olanaksız görülüyor.

NATO ÜYELERİ ÖRGÜTE KATILAMAZ

Rusya Cumhurbaşkanı Vladimir Putin’in danışmanı Sergey Markov da bazı Rus uzmanların görüşlerini destekler nitelikte şu açıklamayı yapıyor.
“Türkiye, AB'ye tam üye olmaya çalışsa da, Türkiye’nin AB’ye girme şansı, sıfır. Erdoğan, AB karşısında Türkiye’nin elini güçlendirmek için Türkiye’nin ŞİÖ’ye tam üye olabileceğini söyledi ki bu son derece mantıklı, anlaşılır bir durum. Fakat Türkiye’nin ŞİÖ’ye tam üyeliği, iki nedenden ötürü, mümkün görünmüyor: Birincisi, ŞİÖ, son yıllarda hiç bir ülkeyi tam üyeliğe kabul etmedi ve yakın gelecekte de kabul etme olasılığı, düşük. İkincisi, ŞİÖ’ye tam üye olan ülkeler içinde, ABD’nin müttefiki olan bir tek ülke yok. Türkiye ise, hem NATO üyesi, hem de ABD’nin en yakın müttefiklerinden. ŞİÖ üyelerinin bu şartlarda Türkiye’yi tam üyeliğe kabul etmesi mümkün değil. Ancak, dış politikada açılımlar yapan Türkiye’nin, ŞİÖ yerine, Avrasya Ekonomik Topluluğu’na yönelmesi, hem onun için, hem de bölge ülkeleri için faydalı olur.”

TÜRKİYE'NİN GELECEĞİ AVRASYA'DA
Bir diğer Rus uzman olana Avrasyacılık akımının günümüzdeki temsilcisi Aleksandır Dugin de, bu görüşleri destekler nitelikte görüşlere sahip. Dugin’e göre, Türkiye’de bugün, Batı yanlısı anlayış egemen durumda ve bu, Türkiye’nin bu durumda Şanghay İşbirliği Örgütü’ne tam üye olma şansını ortadan kaldırmakta. Öte yandan, Dugin, Türkiye’nin ABD ve AB ile ilişkilerden hiç bir olumlu sonuç almadığını, bu nedenle Türkiye’nin, sonunda mutlaka Avrasyacılığa, yani, Rusya, Çin ve İran gibi bölgenin önde gelen ülkeleriyle yoğun siyasi ve ekonomik birlikteliğe yöneleceğini ifade ediyor. Dugin, bu konudaki düşüncelerini, şöyle aktarıyor:

“Türkiye’nin şu anki Batıcı çizgisi, onun ŞİÖ’ye tam üye olmasına engel olsa da, Türkiye’nin Batı’dan hiç bir şey alamadığı ve Avrupa ülkelerinin ekonomik krizde olmalarına karşılık Avrasya ülkelerinin gelişmekte olduğu gibi somut gerçekler karşısında, Türkiye, Avrasya’ya yönelecek. Türkiye’nin bu ülkelerle ekonomik ilişkilerinin güçlenmesi, beraberinde diğer alanlarda da yakınlaşmaları getirecek. Bunların sonucunda da, Türkiye’nin Suriye Meselesi gibi konularda şimdi takındığı Batıcı tavrın, gelecekte değişeceğini söyleyebiliriz.”

Bilal ŞAHİN / A24


 

YORUMLAR
  İstanbul'da sömestrin en eğlenceli adresleri
İstanbul'da sömestrin en eğlenceli adresleri