AKPM nedir ne anlama gelir? AKPM ne iş yapar - Siyasi Denetim nedir?

 AKPM'nin Türkiye hakkında aldığı siyasi denetim kararıyla birlikte gündem yine yoğunlaştı.

AKPM NEDİR?

AKPM’nin açılımı, Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi’dir. AKPM üye ülkelerin parlamentolarından seçilen 324 asil, 324 yedek üyeden oluşur. AKPM üyeleri, her üye ülke parlamentosundan, parlamentodaki güç dengesini yansıtacak şekilde seçilmektedir. Her üye devlete ayrılan parlamenter sayısı, o ülkenin nüfusuyla orantılıdır. Türkiye’den de 18 asil, 18 yedek üye Milletvekilimizden oluşan heyetimiz AKPM çalışmalarına katılmaktadır.

AKPM Genel Kurul’u yılda dört kez Ocak, Nisan, Haziran ve Eylül aylarında 5’er gün süreyle toplanmaktadır. AKPM’nin çeşitli komisyonlarında oluşturulan raporlar Genel Kurul’a sunulmaktadır. Raporların işlem bölümleri, bir başka deyişle karar, Bakanlar Komitesine yönelik tavsiye kararları ya da yönergeler tartışılarak oylanmaktadır. Görüşmeler sırasında, işlem metinlerine değişiklikler getirilmesi mümkündür. Bu da, parlamenterlerin verdikleri değişiklik önerilerinin oylanması suretiyle yapılmaktadır.

Komisyonlar, AKPM’nin Başkanlık Divanınca kendilerine sevk edilen konular yanında, kendi iradeleriyle de çalışma yapabilirler.

AKPM’den komisyonlara sevk, AKPM Başkanlığına verilen önerilerle olmaktadır. AKPM üyeleri, herhangi bir konuda hazırladıkları karar önerisi, tavsiye kararı önerisi ya da yönerge önerisini Başkanlık Bürosu’na tevdi ederler.
Öneriler AKPM Başkanı’nca incelenmekte ve kabul edilebilir olup olmadıkları değerlendirilmektedir. Başkanın kabul edilebilir bulduğu öneriler, AKPM Başkanlık Bürosu’nun gündemine alınmakta ve Başkanlık Divanında öneriye ne işlem yapılacağına karar verilmektedir. Başkanlık Divanı, öneriyi rapor hazırlanması için bir komisyona sevk edilebileceği gibi, hiçbir işlem yapılmamasına da karar verebilir. Bir komisyona sevk edilen öneri için, Komisyon bir ya da iki raportör belirler. Raportörler konuyu incelerler, eğer gerekiyorsa, ilgili ülkeyi, tabiatıyla o ülkenin izni ile ziyaret ederler, raporlarını kaleme almakta yararlanacakları bilgileri derlerler. Hazırladıkları raporu, önce bağlı oldukları komisyona sunarlar. Komisyondaki görüşmelerde parlamenterlerin müdahale hakkı vardır.

Komisyon üyesi parlamenterler, gerçek durumu yansıtmadığını düşündükleri hususların değiştirilmesini isterler. Değişiklikler oylama ile yapılır.

Komisyon safhasından sonra, rapor, içerdiği işlem bölümü (işlem bölümü raporun başlangıcında yer alan tavsiye kararı önerisi, karar önerisi ya da yönerge önerisidir) ile birlikte Genel Kurul’a getirilir.
Genel Kurul öncesinde değişiklik önerileri varsa, sekreteryaya bildirilir. Genel Kurul’da raportörler ve söz isteyen konuşmacılar görüşlerini bildirirler. Daha sonra değişiklik önerileri görüşülür ve oylanır. Son olarak işlem bölümü oya sunulur.

Kabul edilen metin tavsiye kararı ise Bakanlar Komitesi’ne yönelik bir tavsiye içerir. Bakanlar Komitesi’nden o konuda bir işlem yapmasını talep eder. Tavsiye kararları Bakanlar Komitesi’nce cevaplanmak zorundadır. Karar ve yönerge ise Bakanlar Komitesi’nce bir işlem gerektirmez.

SİYASİ DENETİM NEDİR?

Siyasî denetim, idârenin yasama organı, yani Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından denetlenmesi demektir. Özellikle yürütme organının sorumlu kanadını oluşturan ve merkezî idârenin başı olan Bakanlar Kurulu ve bakanlar, yasama organına karşı sorumludurlar. Yasama organı idâreyi, hükümet ve bakan aracılığıyla denetlemektedir.

İdârenin başı olan bakanlar, kendi yetkileri içindeki işlem ve eylemlerden, emirleri altındakilerin işlem ve eylemlerin dolayı parlamentoya karşı sorumludur. Bu sorumluluk siyasal sorumluluktur. Bakanlar Kurulu üyelerinin cezaî sorumluluğu da bulunmaktadır. Parlamento, ceza sorumluluğundan dolayı Yüce Divan’a gönderebilir.

Bu denetim ya doğrudan TBMM tarafından yapılmakta, ya da dolaylı olarak Sayıştay ve Kamu Denetçiliği aracılığıyla yapılmaktadır. Böyle Olunca, siyasî denetimi de “doğrudan siyasî denetim” ve “dolaylı siyasî denetim” olmak üzere ikiye ayırıp incelemek gerekmektedir.

Doğrudan Siyasî Denetim
Doğrudan siyasî denetim denince anlaşılması gereken, parlamentonun bir başka kuruma veya devlet organına gerek duymadan kendi genel kurulunu veya komisyonlarını kullanarak idâreyi denetlemesi anlaşılır. Bu tür siyasî denetim, yedi biçimde gerçekleşmektedir. Bunlar sırasıyla; soru, genel görüşme, meclis araştırması, meclis soruşturması, gensoru, dilekçe komisyonu aracılığıyla yapılan siyasî denetim ve insan hakları inceleme komisyonu aracılığıyla yapılan siyasî denetimdir.

Doğrudan siyasî denetim, idâre üzerinde beklenen etkiyi göstermemektedir. Bunun iki önemli nedeni bulunmaktadır. Bunlardan birincisi, parlamenter hükümet sisteminin uygulandığı ülkemizde yumuşak kuvvetler ayrılığı her ne kadar Anayasamıza göre devletin yasama, yürütme ve yargı organları arasında olması öngörülmüşse de uygulamada kuvvetler ayrılığı, iktidar, muhalefet ve yargı ayırımına dönüşmüştür. İkinci nedeni ise, kamu görevlilerinin hizmete alımında fiilen kayırma sisteminin terk edilmemiş olmasıdır.

Gensoru: Parlamenter sistemlerde, Bakanlar Kurulu ve bakanlar, meclisin güvenine sahip oldukları sürece görevde kalabilirler ve bu güveni yitirdiklerinde meclis tarafından görevlerine son verilebilir. Bunu sağlama işlevi olan mekanizmaya gensoru denir.